Podwałbrzyska miejscowość, Czarny Bór, ma nie tylko piękną nazwę, ale także bogatą i ciekawą historię. Do rozkwitu Czarnego Boru przyczynili się głównie baronowie von Czettritz, o których sporo w tekście, ale w opowieści tej znajdziecie Państwo także średniowieczny zamek, strajki górnicze oraz królewskie odwiedziny.
Czarny Bór jest starą wsią, ale brak dokumentów na temat czasu jej powstania. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że osadnictwo istniało tu już w neolicie.
Świadczy o tym m.in. znaleziony tutaj tłuk pięściowy, datowany na 3500-2500 p.n.e. Z okresu kultury łużyckiej zachowało się grodzisko, na którym w średniowieczu wzniesiono zameczek, strzegący traktów handlowych do Kamiennej Góry i Czech. Przy nim rozwinęła się późniejsza osada. Nie wiadomo też dokładnie, kiedy powstał zamek zwany Liebenau, lub castrum Schwarzwaldau.
Jego powstanie na ogół przypisuje się księciu świdnickiemu Bolkowi II, ale jest to hipoteza mało prawdopodobna, ponieważ pierwsza wzmianka o zamku z 1355 roku, mówi o walce jaką książę podjął z zamieszkującymi go rozbójnikami. Potem zamek przeszedł w prywatne ręce i należał do braci von Hackerborn, a po nich do Rickela Bolcze.
Po 1400 roku zamek i wieś stanowiły własność trzech braci von Seydlitz, a następnie Puta von Czastolovica. Wreszcie właścicielem został Hermann von Czettritz młodszy, posiadający również pobliski zamek Konradów. Był on zwolennikiem husytów, którym udostępnił swoją siedzibę.
W 1437 roku oba zamki zdobyły i uszkodziły oddziały śląskie zwalczające husytów. Potem został on odbudowany przez baronów von Czettritzów, ale 1509 roku zniszczono go ponownie za naruszanie przez nich zawartego pokoju. Od tamtego czasu pozostaje w ruinie, gdyż Czettritzowie wznieśli w XVI wieku swoją nową, reprezentacyjną siedzibę na prawym brzegu Lesku. Dwór ten rozbudowano w XVII wieku, a sama wieś w tym czasie bardzo się rozwinęła i należała do największych w okolicy. Mimo tego nie posiadała kościoła, a mieszkańcy należeli do parafii w Witkowie Śląskim.
Największy rozkwit Czarnego Boru nastąpił jednak w wieku XVIII, a jej właściciele posiadający w okolicy liczne majątki ziemskie szybko się bogacili głównie dzięki górnictwu węglowemu. W 1742 roku powstałą tu pierwsza szkołą ewangelicka. W 1747 roku we wsi mieszkało 15 kmieci oraz 83 zagrodników i chałupników. W 1765 roku wartość majątku barona von Czettritza w Czarnym Borze wynosiła aż 33.557 talarów. Mieszkało tu wówczas 31 kmieci, 59 zagrodników i 28 chałupników, wśród nich 35 rzemieślników. W 1760 roku von Czettritz uruchomił tu pierwszą kopalnię węgla kamiennego, przemianowaną 15 lat później na „Neue Grube”.
Jej powstanie wiązało się z ustanowieniem w 1751 roku komory celnej w Czarnym Borze, która oddzieliła odbiorców czeskich od kopalń wałbrzyskich. Od tego momentu mogli oni pozyskiwać węgiel tylko z kopalń w Czarnym Borze lub Kuźnicach Świdnickich. W latach 1767-68 tutejsza kopalnia dała 120 fur węgla, a rok później już 131.
Królewska wizyta
Podczas wojny 7-letniej u ówczesnego właściciela wsi hrabiego K.A. von Ziedlitza – swojego ministra- gościł sam król Prus Fryderyk II. W 1775 toku spłonął dwór von Czettritzów, na którego miejscu wzniesiono barokową rezydencję, w której dziś mieści się znany w kraju ośrodek leczenia alkoholików. W 1781 roku von Czettritz założył nowa kopalnię „Margarethe”, która połączył z poprzednią i eksploatował do 1787 roku. Była to płytka, może nawet odkrywkowa kopalnia o dużej wydajności, skoro w latach 1782-84 dała około 1.470 ton węgla.
W 1782 roku Czarny Bór był już bardzo dużą i bogatą wsią. Oprócz pałacu i ruin zamku, były tu dwa folwarki, szkoła i trzy młyny wodne, a wśród mieszkańców 15 kmieci, 68 zagrodników i 24 chałupników. Jeszcze żywszy rozwój wsi nastąpił w XIX wieku, chociaż w latach 1807-15 miały tu miejsce bunty i wystąpienia chłopów.
W 1823 roku powstała kolejna kopalnia „Gotthief”, która w 1840 roku należała do rodziny Topfer. Działała ona do roku 1851. W 1825 roku właścicielką Czarnego Boru, była wdowa, baronowa E. Von Czettritz. Wieś liczyła 125 domów, w tym pałac, folwark, szkołę z nauczycielem, dworski browar i gorzelnię, wolne sołectwo (także z własną gorzelnią), królewski urząd celny, trzy młyny wodne, dwa tartaki i trzy kopalnie węgla. Wśród mieszkańców było 22 tkaczy.
W 1830 roku wieś zmieniła właściciela, a jej nabywcą został hrabia Ottokar von Zedlitz-Neukirch, który w 1851 roku przekazał dobra zięciowi Bernardowi von Portatiusowi. W rękach tej rodziny pałac pozostawał aż do 1945 roku.
W 1840 roku w miejscowości było 127 budynków. Działało 8 gospod, a wśród mieszkańców było 12 tkaczy płótna i 33 innych rzemieślników. Wolne sołectwo mieściło się w części zwanej Waldchen o liczyło 7 domów. W 1841 roku kupiec W.Maly uruchomił tu hutę szkła, produkującą butelki, w której zatrudniał 8 robotników.
Na węglu i melafirze
Dalej rozwijało się też wydobycie węgla. W 1855 roku powstała kopalnia „Pauline”, która działała tylko przed dwa lata. Dała wówczas 1.200 ton. Następnie weszła w skład spółki wałbrzyskiej. Rozwijała się natomiast kopalnia „Gotthief” do której po 1860 roku przyłączono szereg okolicznych pól wydobywczych. Była to jedna z największych kopalń w zagłębiu dolnośląskim i dawała blisko 10 tys. ton węgla rocznie.
W 1869 roku wybuchł w niej strajk, podczas którego robotnicy założyli oddział związku zawodowego górników. W 1874 roku kopalnia ta weszła do spółki „Liebauer Kohlverein”, która scaliła wszystkie kopalnie i pola wydobywcze miedzy czarnym Borem i Lubawką, tworząc obszar górniczy o powierzchni blisko 40 km kwadratowych.Część pól wydobywczych w Czarnym Borze przeszła jednak do kopalni „Victoria” w Wałbrzychu.
W tym czasie majątek ziemski należał do pułkownikowej F. Von Portatius (z domu Zedlitz-Neukirch) i obejmował 1.491 morgów, natomiast 1920 roku obejmował 1.342 ha. Rozwój górnictwa spowodował znaczną rozbudowę wsi i przekształcenie jej w osiedle rolniczo-przemysłowe. Rozwijały się handel i usługi. Około 1880 roku rozpoczęto eksploatacje melafirów w kamieniołomie na grzbiecie Czarnego Lasu, później powstały kolejne wyrobiska. Od początku XX wieku działała cegielnia.
W okresie międzywojennym Czarny Bór był już bardzo dużą osadą, która w czasie 80 lat potroiła liczbę mieszkańców, ale dopiero w 1927 roku wzniesiono tu kościół ewangelicki. Po 1945 roku miejscowość pozostawała osiedlem górniczym, chociaż jeszcze w latach 1956-64 działała tu sztolnia upadowa kopalni „Victoria” z Wałbrzycha, nosząca nazwę „Czarny Bór”. Jednak eksploatacja trwała krótko i nie wywarła wpływu na wieś. Natomiast część mieszkańców pracowała w kopalniach wałbrzyskich, w Boguszowie i Kuźniacach Świdnickich. Kwitło życie kulturalne i społeczne. W latach 50-tcyh działało tu nawet koło PTTK należące do oddziału wałbrzyskiego. Po wojnie uruchomiono kamieniołomy melafiru, ale w latach 1946-47 dawały one tylko 15 tys. ton tłucznia, klińca i grysu rocznie. Na ich bazie powstały znane Czarnoborskie Kamieniołomy Drogowe, które sukcesywnie rozbudowywano.
W 1725 roku dały 800 tys. ton kamienia, a zatrudnienie w nich wzrosło do 300 osób. W dawnych folwarkach ulokowano PGR i RSP. Część budynków zajęła administracja kamieniołomów. Wzniesiono też nowe osiedla mieszkaniowe, a w pałacu ulokowano szpital leczenia odwykowego.
W latach 60 i 70-tych przeszedł on poważne remonty, a terapii w barokowej perełce poddawali się w tajemnicy artyści estrady i oficjele z pierwszych stron gazet. W części zabudowań gospodarczych działały warsztaty terapii zajęciowej. W ostatnich latach w Czarnym Borze rozwija się budownictwo mieszkaniowe, powstaje sporo nowych domów, choć brakuje ambitniejszych inwestycji.
